Cúc bách nhật hay còn gọi là hay có tên gọi là Thiên Kim Hồng, Thiên Nhật Hồng,.. thuộc họ rau dền. Đây là loại cây dân dã nhưng rất đẹp nên được trồng làm cảnh ở nhiều nơi. Cúc bách nhật là loại cây thảo dược có hình trụ, mọc thẳng đứng cao khoảng 20-60 cm. Lá có cánh hoa kép, hình bầu dục, gần như lá cây không cuống, thân và lá mềm, có lông. Hoa cúc bách nhật là một dược liệu có vị ngọt, có tác dụng hạ huyết áp, trị tiêu chảy, giảm ho, chữa hen suyễn. Hoa cúc bách nhật là loài hoa cảnh rất được ưa chuộng, được trồng làm thảm hoặc trồng viền nhiều màu sắc. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, nó còn là một loại dược liệu vô cùng quý.
Mục lục
Tổng quan về Cúc bách nhật
Tên gọi của Cúc bách nhật:
- Tên thường gọi: Cúc bách nhật Còn gọi là Thiên kim hồng, Bách nhật hồng, Bách nhật bạch, Thiên nhật hồng.
- Tên khoa học Gomphrena globosa L.
- Họ khoa học: Thuộc họ Rau giền Amanthaceae.
Đặc điểm thực vật: Cúc bách nhật là một cây mọc hàng năm, thân mọc thẳng đứng, cao chừng 50cm, thân và lá đều có lông mềm, nhỏ. Thân thô to, hình trụ, trên có phân nhánh, cành hơi hình vuông. Chỗ đốt hơi phình to, mặt hơi có màu tím hồng. Lá đơn, mọc đối, có cuống ngắn, phiến lá hình trứng ngược, dài 5-10cm, rộng 2-5cm đầu lá nhọn hay hơi tù, phía cuống thon lại thành cuống. Cụm hoa hình đầu màu tím nhạt hay hồng sẫm hoặc trắng, đường kính của cụm hoa chừng 1.5-2cm. Mùa hoa: Hạ và thu. Cụm hoa được dùng làm thuốc.
Thu hoạch:
- Mùa Hoa: Hạ – Thu
- Người ta hái hoa phơi hoặc sấy khô
Vùng trồng, cách trồng: Cây này thường được trồng làm cảnh ở các công viên. Mọc và được trồng ở Việt Nam và Trung Quốc tại các nước nhiệt đới khác đều có mọc. Người ta hái hoa phơi hoặc sấy khô.
Bộ phận dùng làm thuốc: Cụm hoa
Thành phần hóa học, công dụng và liều dùng Cúc bách nhật
- Trong cụm hoa bách nhật người ta chiết được các loại betaxyamin trong đó có gomphreninI, gomphrenin II, gomphrenin III, gomphrenin V và gomphrenin VI. Ngoài ra còn có một ít amanthin và izoamaranthin.
- Tính vị và tác dụng: Cúc bách nhật vị ngọt, có tác dụng chữa ho, hen suyễn, viêm phế quản và đặc biệt là bệnh cao huyết áp.
- Công dụng và liều dùng: Cúc Bách Nhật mới được dùng trong phạm vi nhân dân làm thuốc chữa hen suyễn đối với người lớn và trẻ con, bụng đầy, tiểu tiện khó khăn, trẻ con sốt quá hóa mê sảng.
- Liều dùng hàng ngày 6-12g, dưới dạng thuốc sắc, khi uống có thên ít rượu trắng cho chóng dẫn.
Một số bài thuốc dân gian từ cúc bách nhật
Bài thuốc chữa cao huyết áp
Bài thuốc chữa cao huyết áp gồm: 15g hoa cúc bách nhật, 30g hạ khô thảo, 15g cúc hoa, 10g mạch môn, 10g thạch hộc và 10g lá dâu. Sau khi rửa sạch, phơi khô, cho tất cả các vị thuốc trên vào siêu gốm bằng đất nung rồi sắc lấy nước uống. Mỗi ngày uống đủ một thang với đầy đủ các vị thuốc trên. Dùng liên tục trong 7-10 ngày sẽ thấy có hiệu quả. Song song với đó, bệnh nhân cao huyết áp cũng cần luyện tập, áp dụng chế độ ăn uống; sinh hoạt hợp lý, khoa học để tăng cường sức khỏe.
Ngoài ra, có thể dùng cây này để chữa bệnh ho gà với bài thuốc gồm: 6g cúc bách nhật, 4g đu đủ, 5g vỏ quýt, 6g lá húng chanh rồi sắc lấy nước uống ngày ba lần, mỗi lần uống 50 ml, dùng liên tục trong 7 ngày.
Bài thuốc chữa mắt mờ, mắt đỏ sưng đau, trẻ em kinh phong
Cụm hoa cúc bách nhật 15g, cầu đàng 15g, cương tầm 6g, cúc hoa 2g. Sắc uống. Có thể dùng độc vị hoa 2g sắc uống để chữa mắt mờ, trẻ em kinh phong. Cúc bách nhật với vị ngọt nhạt, hơi chát, tính bình, không độc, có tác dụng bình suyễn, khu đàm, chỉ khái, tiêu viêm, bình can, minh mục. Tuy nhiên cũng giống như các dược liệu khác, Quý bạn đọc trước khi sử dụng cần tham khảo ý kiến chuyên gia để mang lại hiệu quả điều trị tốt nhất.
Bài thuốc chữa hen suyễn, viêm khí phế quản
Cụm hoa cúc bách nhật 6g, tỳ bà diệp 6g, bảy lá 1 hoa 6g, lá nhót 10g, sắc chia 2 lần uống trong ngày. Có thể nghiền thành bột, mỗi lần uống 1,5-3g, ngày 2-3 lần. Cụm hoa 30g, kim tiền thảo 30g, sắc nước uống. Cụm hoa 16g, cóc mẳn 12g, lá táo gai 12g, hương nhu 12g, củ sả 8g, gừng sống 2g. Sắc, chia 2 lần uống trong ngày.